Manastır, bu dönemden itibaren 1923 yılına kadar manastır işlevini sürdürdü.
Yapı, temel olarak ana kaya kilisesi, birkaç şapel, mutfak, öğrenci odaları, misafirhane ve kütüphaneden oluşur. Bu yapı topluluğu, geniş bir alan üzerine yayılmıştır. Manastırın girişinde, yamaca yaslanmış büyük bir su kemerinin bulunması, manastırın su temini için kullanıldığını göstermektedir. Ancak günümüzde bu kemerin büyük bir kısmı yıkılmış durumdadır. Avlunun etrafındaki binalar arasında, dolaplar, hücreler ve ocaklarda Türk sanatının etkilerini görmek mümkündür.
Manastırın ana birimi olan kaya kilisesi ve ona bitişik şapelin iç ve dış duvarlarını süsleyen freskler, 18. yüzyılın başlarına tarihlenir. Bu fresklerde, üç ayrı devrede yapılan üç tabaka görülebilir. Sümela Manastırı'nın duvarlarındaki bu freskler, sanat tarihi açısından önemli bir dönemi yansıtarak ziyaretçilere manastırın zengin tarihini anlama fırsatı sunmaktadır.
Aşağıdaki linkten Trabzon ili Maçka ilçesinin köylerini inceleyebilirsiniz.